Poradnik został przygotowany na podstawie ankiety przeprowadzonej wśród terapeutów na temat problemów, z jakimi zgłaszają się pacjenci Wirtualnej Poradni. W ten sposób nasza Fundacja chciała przyjrzeć się temu, jakie trudności pojawiają się w życiu młodych ludzi, ale także dorosłych i co ich motywuje do kontaktu ze specjalistą i zainteresowania się swoim stanem psychicznym. Poradnik stanowi raport o tych problemach, ale zawiera także porady, jak możemy wesprzeć osobę w kryzysie.
Wierzymy, że treści okażą się przydatne dla każdego, kto jest zainteresowany tematyką zdrowia psychicznego lub szuka obecnie motywacji do skorzystania z pomocy psychologa. Nagłaśniając tematy określane w Polsce jeszcze na dzień dzisiejszy jako trudne, możemy przyczynić się do ich znormalizowania, a tym samym zachęcić ludzi do wykonania pierwszego kroku w stronę uporządkowania własnych problemów i zyskania narzędzi do skuteczniejszego radzenia sobie z kolejnymi wyzwaniami, które spotykamy na swojej drodze.
Chodzisz do psychologa?- Nie radzisz sobie.
Wizyta u specjalisty?- Może niech od razu zamkną Cię w wariatkowie?
Opowiadasz obcej osobie o problemach w domu?- Takich rzeczy nie powinno się wynosić na zewnątrz!
Chcesz iść na terapię?- Dziecko, gdzie zrobiliśmy błąd?
Psycholog?- Kiedyś nie było o nich tak głośno i każdy radził sobie sam.
Te i wiele podobnych zdań usłyszało mnóstwo dorastających i dorosłych osób, które zdecydowało się pójść porozmawiać ze specjalistą i zadbać tym samym o swoje zdrowie psychiczne. Dlaczego tak jest?
Niestety, w Polsce możemy zaobserwować ciągle jeszcze tego typu podejście w tematach profilaktyki zdrowia psychicznego. Duża część naszego społeczeństwa reaguje na to, jak na rozmowę o czymś bardzo zawstydzającym lub o rodzinnym skandalu. Najlepiej to przemilczeć, wyrzucić ze świadomości, zamieść pod dywan. Sytuacja, wraz z dorastającym, coraz bardziej świadomym pokoleniem, zmienia się, jednak przed nami jeszcze długa droga. Fundacja Terapia to NIE wstyd postanowiła zgłębić ten temat i rozpowszechnić to, co udało nam się osiągnąć. Nasza Wirtualna Poradnia, która służy pacjentom od roku 2023 okazała się nie tylko przydatną, nowoczesną formą pomocy psychologicznej, ale również nieocenionym narzędziem, które pomoże nam zapewnić pomoc, która na ten moment jest najbardziej potrzebna. O te potrzeby zapytaliśmy w ankiecie terapeutów udzielających konsultacji za pomocą Wirtualnej Poradni. Z jej pomocą mogliśmy zaobserwować, z jakimi problemami najczęściej zgłaszają się pacjenci, co ich motywuje do pierwszego kontaktu ze specjalistą oraz nad którymi obszarami potrzebują u siebie popracować.
Zdecydowana większość naszych pacjentów zgłasza się do Wirtualnej Poradni z powodu relacji z bliskimi. Interesujący jest fakt, że najczęstszym motywem do wizyty u specjalisty są nasze związki z innymi, a nie my sami i nasze samopoczucie. To, z kim żyjemy, jak funkcjonujemy wśród rodziny i jakich wybieramy przyjaciół oraz partnerów, wpływa bezpośrednio na nas samych, nasze zachowanie, ambicje i plany. Kluczem do zawierania i utrzymania zdrowych, trwałych relacji jest prawidłowa komunikacja oparta na dialogu i wzajemnym szacunku. Oczywiście jej pierwotny kształt “wynosimy z domu”, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby ją zmodyfikować i ulepszać.
Komunikacja powinna opierać się na kilku zasadach, o których warto pamiętać, aby zrozumieć drugą osobę i aby samemu zostać zrozumianym:
- dialog zamiast monologu
- uważne słuchanie
- wyrażanie swoich uczuć
- umiejętność wyrażania i przyjmowania konstruktywnej krytyki
- szczerość i otwartość
Komunikowanie się jest czymś z pozoru prostym i powszechnym, czynnością używaną przez nas na co dzień. Trudniejszym zadaniem jest skuteczna komunikacja, bo wymaga nas więcej uwagi i szacunku, a także obustronnej szczerości.
Jak można wspierać osobę, która uczęszcza na terapię?
- doceńmy jej starania- taka osoba zrobiła duży krok w swoim życiu i aby w nim wytrwać będzie potrzebowała siły.
- podzielmy się własnymi doświadczeniami
- zaoferujmy wsparcie, ale nie narzucajmy się
- okażmy zainteresowanie procesem leczenia- warto zadać czasem pytanie “Jak sobie radzisz?” i nie bać się szczerej odpowiedzi. Umiejmy przyjąć informację, że jest w porządku, ale i tę, że jest ciężko, pojawiają się myśli, aby odpuścić.
Nie musimy szukać od razu rozwiązań. Możemy wysłuchać, przyjąć do wiadomości i spróbować zrozumieć lub zwyczajnie zapytać, czy możemy w jakiś sposób pomóc.
Decyzję o podjęciu terapii podejmujemy w większości przypadków samodzielnie, jak wynika z drugiego pytania w ankiecie. Pokazuje to, jak dużą moc sprawczą ma każdy z nas w sferze dbania o swoje życie i wprowadzania w nie korzystnych zmian. Wyniki pokazują wyraźnie, że z tej sprawczości korzystamy i że coraz lepiej obserwujemy samych siebie. Nie wstydzimy się też przyznać, że naszą decyzją było to, aby poprosić o pomoc specjalisty, a to bardzo istotne. Bierzemy na siebie odpowiedzialność za podjęcie decyzji o terapii.
Przedstawiamy kolejne wnioski z przeprowadzonych ankiet. Jak się okazuje, zdecydowana większość pacjentów zgłaszających się do Wirtualnej Poradni, miała już wcześniej styczność z różnymi formami terapii lub usług specjalistów. Dla pozostałych było to pierwsze spotkanie z psychologiem. Tak duża część osób, dla których był to już kolejny kontakt z psychologiem świadczy o tym, że temat profilaktyki zdrowia psychicznego zaczyna stawać się w Polsce coraz bardziej powszechny. Pokazuje to również, że często nasz pierwszy kontakt ze specjalistą lub pierwszy jego wybór nie jest tym ostatnim. Niejednokrotnie zdarza się, że z jakichś względów konieczna jest zmiana, gdyż np. z danym specjalistą nie udało nam się nawiązać odpowiedniej relacji terapeutycznej.
Warto pamiętać o tym, że to, co powinno wytworzyć się między specjalistą, a pacjentem w trakcie ich spotkań stanowi RELACJĘ. Jak każda relacja w naszym życiu, tak i ta, zbudowana na odpowiednich fundamentach i pielęgnowana, może przynieść nam wiele korzyści i poprawić jakość życia. Oczywiście jest to relacja wyłącznie terapeutyczna i ma wpływać korzystnie na proces leczenia. Dobrze ukształtowana relacja terapeutyczna daje pacjentowi poczucie bezpieczeństwa i pozwala zaangażować się w terapię oraz zacząć wdrażać w życie zmiany, na które w danym momencie jest gotowy. Wszelkie zakłócenia, które mogą pojawiać się w relacji terapeuta- pacjent mogą być wskazówką, gdzie jest głębszy problem.
Istotnym zjawiskiem może być przeniesienie, czyli nieświadome przeniesienie na terapeutę doświadczeń z relacji ze znaczącymi osobami z życia pacjenta. W gabinecie, pacjent ma możliwość zrozumienia, a z czasem zmiany tych zachowań. Istnieje także przeciw przeniesienie, czyli reakcja terapeuty na tego typu zachowania pacjenta. Reakcja taka zachodzi w kontekście nieświadomych lub nierozwiązanych konfliktów wewnętrznych terapeuty. Przykładem może być złość terapeuty na określone zachowania pacjenta. Tego typu zjawiska terapeuta powinien omawiać podczas superwizji.
Nie należy zrażać się, jeśli od razu nie trafimy na odpowiedniego dla nas specjalistę. Tak, jak proces leczenia, tak czasem poszukiwanie odpowiedniej dla nas osoby musi zająć trochę czasu.
Zdecydowana większość pacjentów ma deficyt w obszarze własnej wartości. Na drugim miejscu mamy kłopoty z akceptacją, a dalej trudności w kontaktach społecznych. Na czwartym miejscu znalazły się „uwagi ze strony otoczenia”, co potwierdza, że w obszarze wiary we własną wartość pozostało nam jeszcze sporo pracy. Kiedy wierzymy w siebie i własne możliwości- skuteczniej odbijamy szkodliwe dla nas słowa i działania ze strony naszego otoczenia.
Wiara w samego siebie i we własne możliwości jest podstawą, aby wierzyć w innych ludzi i ich intencje. Jest więc niezwykle ważna nie tylko w gabinecie, ale i w codziennym życiu. Często zdarza się, że ktoś „mierzy swoją miarą”, czyli własne doświadczenia i poglądy uogólnia i w taki sposób postrzega innych. W momencie, kiedy „miara” nas samych ma zaniżony i negatywny charakter, ciężko jest nam spojrzeć na świat w inny, pozytywny sposób.
Najważniejszym i głównym celem terapii powinna być poprawa jakości życia pacjenta i taka też odpowiedź padała najczęściej w tym pytaniu ankiety – było to aż 59,2 %. Wskazuje to na świadomość pacjentów odnośnie celu, w jakim podejmuje się terapię oraz na to, że u specjalisty nie tylko „gasimy pożary”, ale podejmujemy z nim współpracę, aby żyło nam się lepiej. W tym pytaniu pacjenci mieli możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi, można więc zaobserwować, które czynniki występują wspólnie.
Drugie miejsce to pozycja „uporanie się z lękiem” z wynikiem 56,6 %. Bardzo często nawet nie zdajemy sobie sprawy, jak duża ilość lęku jest obecna w naszym życiu. Niejednokrotnie zdarza się, że jest to emocja wtórna, wynikająca z doświadczeń z przeszłości, którą przeżywamy na nowo w teraźniejszości. Lęk różni się od strachu tym, że możemy nie znać konkretnej jego przyczyny. Rolą terapii jest dotarcie do przyczyny lęku i znalezienie sposobów radzenia sobie z nim. Tak samo, jak inne emocje, lęk bywa przydatny, gdyż daje nam określoną informację o tym, co dzieje się w naszej psychice i ciele. Powinniśmy nauczyć się obserwować te sygnały i prawidłowo je interpretować.
W momencie, kiedy lęk przestaje być incydentalny (np. w sytuacjach stresogennych), a zaczyna towarzyszyć nam stale- możemy mieć do czynienia z zaburzeniami lękowymi, szczególnie jeśli towarzyszą mu objawy somatyczne (kołatanie serca, bóle w klatce piersiowej, trudności z oddychaniem itp.). Obok depresji, zaburzenia lękowe są jednymi z najczęściej rozpoznawanych zaburzeń naszego funkcjonowania.
Większość pacjentów twierdzi, że wstyd „nie miał znaczenia” podczas podejmowania decyzji o terapii, co można uważać za dobry sygnał. Temat pomocy psychologa powoli oddziela się od pojęcia Tabu w Polsce i duża część pacjentów dokonuje wyboru, aby pomóc sobie poprawić jakość swojego życia. Nie odczuwa z tego powodu wstydu, czy zażenowania.
Spory procent pacjentów zwlekał z podjęciem decyzji o wizycie z powodu wstydu lub lęku. Wstyd i lęk przed czymś nowym jest naturalną emocją i powinniśmy pozwolić sobie na jej odczuwanie. Zastanówmy się jednak, skąd się bierze? Czy jest to lęk przed oceną? Czy wstydzę się tego, z czym do specjalisty przychodzę, czy raczej samego faktu korzystania z czyjejś pomocy? Może moje najbliższe środowisko nie pochwala korzystania z pomocy psychologa i dlatego temat jest wstydliwy i dla mnie? Czy ten wstyd jest w ogóle MÓJ, czy np. należy do moich rodziców? Kiedy zrozumiemy przyczynę, źródło naszych emocji- łatwiej nam będzie poradzić sobie z nimi. Konfrontacja przyczyn naszego lęku z faktami, a następnie okazanie samemu sobie współczucia i empatii to droga do rozpoczęcia skutecznej pracy nad sobą.
Podsumowując wyniki przeprowadzonej ankiety, widać wyraźnie, że w temacie profilaktyki zdrowia psychicznego, jesteśmy w Polsce dopiero w połowie drogi do sukcesu, gdzie sukces oznacza dla zespołu naszej Fundacji otwarte mówienie o zdrowej psychice. Pojęcie zdrowia psychicznego i tabu powoli się oddzielają, jednak, aby stało się tak już na zawsze, musimy aktywnie nagłaśniać ten temat oraz wspierać akcje mające na celu promocję higieny zdrowia psychicznego. Dbanie o jakość swojego życia oraz uważność na zachowanie najbliższych nam osób powinno towarzyszyć nam na co dzień i nie wywoływać w nas takich uczuć, jak wstyd, czy zakłopotanie.
